Windows XP là một dấu ấn trong lịch sử hệ điều hành: nhanh, ổn định và thân thiện với người dùng. Nhưng câu hỏi “tại sao Microsoft chưa mở mã nguồn Windows XP?” vẫn khiến nhiều người hoài niệm và tò mò. Trong đoạn mở đầu này, ta sẽ chạm tới cả lý do pháp lý lẫn kỹ thuật, và cả nỗi buồn man mác của một thời máy tính “không cần mạng vẫn đủ ấm áp”.
Microsoft vẫn sở hữu mã nguồn
Điều cơ bản nhất cần nhắc: mã nguồn của Windows XP thuộc quyền sở hữu của Microsoft. Dù từ góc nhìn của cộng đồng có vẻ XP đã hết giá trị thương mại, quyền quyết định công bố mã nguồn vẫn nằm trong tay Microsoft. Hơn nữa, Windows XP không phải là một khối mã đơn lẻ do một bên tạo ra — nó là một mạng lưới mã bản quyền, thư viện cấp phép và các thành phần độc quyền. Để công bố toàn bộ mã nguồn, Microsoft có thể cần sự đồng ý của nhiều bên thứ ba, một số bên thậm chí đã bị giải thể, khiến việc phát hành toàn bộ mã nguồn theo hợp đồng gốc trở nên gần như không khả thi.
Đĩa cài Windows XP cạnh logo, biểu tượng hệ điều hành XP và di sản Windows NT
Lo ngại về an ninh và pháp lý
Một lập luận quan trọng khác là yếu tố an ninh. Dù nhiều hệ thống vẫn chạy XP (thường là các thiết bị nhúng hoặc hệ thống cũ mà lẽ ra đã nên được thay thế), việc công bố mã nguồn hoàn chỉnh có thể dẫn tới việc phát hiện những lỗ hổng mới còn ảnh hưởng đến các hệ thống thực tế. Thêm nữa, vì Windows XP nằm trên nhánh Windows NT, một số thành phần lõi có thể vẫn tồn tại hoặc ảnh hưởng đến phiên bản Windows hiện đại, làm dấy lên lo ngại về rủi ro an ninh trên quy mô lớn.
Thực tế cho thấy vào năm 2020 có một phần mã nguồn XP bị rò rỉ và được biên dịch thành hệ điều hành hoạt động, nhưng đó không phải là bản hoàn chỉnh và không gây nên khủng hoảng an ninh toàn diện. Tuy nhiên, sự cố này càng cho thấy tính nhạy cảm của việc công bố mã nguồn cho phần mềm từng phổ biến rộng rãi.
Hình tượng trưng hacker đội mũ trùm dùng laptop — cảnh báo rủi ro bảo mật với hệ điều hành cũ như Windows XP
Rào cản kỹ thuật của phần mềm cổ
Giả sử các rào cản pháp lý được tháo gỡ, vẫn còn một thử thách kỹ thuật không nhỏ. Windows XP ra đời cách đây hơn hai thập kỷ; nhiều công cụ phát triển, thư viện và môi trường xây dựng thời đó đã lỗi thời hoặc không còn tồn tại ở dạng ban đầu. Việc đưa mã nguồn cũ này “vào đời” như mã nguồn mở đòi hỏi rất nhiều công sức: làm sạch mã, loại bỏ các thành phần thuộc bên thứ ba không được phép tái phát hành, cập nhật build system, và đảm bảo mã có thể biên dịch trên công cụ hiện đại — quá trình này tốn thời gian và tiền bạc, với lợi ích công ty thu được rất hạn chế.
Bảo tồn di sản mà không cần mở nguồn
Mở mã nguồn không phải cách duy nhất để bảo tồn một hệ điều hành. Thế giới đã có các dự án mã nguồn mở thay thế và bảo tồn, ví dụ như ReactOS — một nỗ lực xây dựng hệ điều hành tương thích với ứng dụng Windows ở mức độ nhất định. Dự án này còn lâu mới hoàn thiện, nhưng nó là minh chứng rằng cộng đồng có thể giữ lại khả năng chạy ứng dụng XP mà không cần Microsoft phải giải phóng toàn bộ mã nguồn.
Ngoài ra, những bản cài đặt Windows XP vẫn có thể chạy an toàn trong môi trường ảo hóa (virtual machine), giúp các nhà nghiên cứu và người yêu thích bảo tồn trải nghiệm phần mềm cũ mà không đe dọa hệ thống mạng hiện đại. Vấn đề lớn nhất khi muốn dùng XP ngày nay thường là tìm bản quyền hợp lệ hơn là thiếu mã nguồn.
Giao diện ReactOS với File Explorer và trò Solitaire — dự án mã nguồn mở nhằm tương thích ứng dụng Windows XP cho mục đích bảo tồn
Hồn ma của Windows XP trong thế hệ hiện đại
Với nhiều người, Windows XP vẫn mang tính biểu tượng: một hệ điều hành đưa người dùng lên mạng mà không bắt họ phụ thuộc vào mạng, ít quảng cáo, ít “bloatware”. Sự hoài niệm này khiến câu hỏi về mã nguồn càng thêm cảm xúc — không chỉ là vấn đề kỹ thuật hay pháp lý mà còn là khao khát lưu giữ một trải nghiệm số đã qua. Cá nhân tôi cho rằng khả năng Microsoft công bố mã nguồn XP trong tương lai gần là rất thấp; nếu có, có lẽ những phiên bản cổ hơn như Windows 3.1 hoặc 95 sẽ có cơ hội hơn.
Kết luận
Tóm lại, có ba nhóm lý do chính khiến Windows XP chưa trở thành mã nguồn mở: quyền sở hữu và ràng buộc pháp lý phức tạp, lo ngại về an ninh và tác động tới hệ sinh thái hiện có, cùng những rào cản kỹ thuật khi xử lý phần mềm cũ. Trong khi chờ đợi một quyết định lớn từ Microsoft, cộng đồng vẫn có những công cụ và dự án (như ReactOS hay mô phỏng/ảo hóa) để giữ sống những ứng dụng và ký ức về XP. Nếu bạn còn hoài niệm về XP hoặc đang giữ một bản cài hợp pháp, hãy chia sẻ kỷ niệm hoặc ý kiến của bạn — liệu bạn muốn Microsoft mở mã nguồn XP chứ?
